امام حسن عسکری (ع) یازدهمین امام شیعیان است که در سال ۲۳۲هجری در مدینه به دنیا آمد. نام پدر ایشان، امام هادی(ع) و نام مادر او حدیث ( سوسن، سلیل است که در منابع مختلف اسامی متفاوتی ذکر شده است) می باشد. مادر ایشان زن پرهیزگاری بود که در سفر امام عسکری(ع) به سامرا همراه امام(ع) بود و در سامرا از دنیا رحلت کرد. پدر بزرگوار امام حسن عسکری در سن ۲۳ سالگی ایشان به شهادت رسید و بعد از آن امام عسکری(ع) به مدت ۶ سال عهده دار امامت بود. ایشان در مدت کوتاه خلافت خود با سه تن از خلفای عباسی همدوره بود و از جانب این خلفا به شدت تحت فشار و محدودیت بود، به طوری که علاوه بر سکونت اجباری در محله نظامی حتی آن حضرت را در زندان نیز محبوس نمودند.
به طور کلی دوران عمر ۲۹ساله امام حسن عسکری (ع) به سه دوره تقسیم می گردد:
- دوره اول ۱۳سال است که زندگی آن حضرت در مدینه گذشت.
- دوره دوم ۱۰سال در سامرا قبل از امامت.
- دوره سوم نزدیک ۶ سال امامت آن حضرت می باشد.
دوره امامت حضرت عسکری (ع) با قدرت ظاهری ۳ تن از خلفای بنی عباس همراه بود. امام ۳ سال از دوران امامت خود را در زندان گذراند. زندانبان آن حضرت دو غلام ستمکار برای زار و اذیت بیشتر امام گماشته بود، ما تاثیر امام بر آنها به گونه ای بود که خوش رفتار و صالح شده بودند.
خلفای عباسی چنان بر امام سخت گرفتند او را همچون پدرش در پادگان سامرا تحت نظارت و مراقبت دائمی نگاه داشتند که ایشان در تمام عمر خود نتوانستند حتی برای یک بار به زیارت خانه خدا و قبر پیامبر در مدینه برود لذا تنها امامی است که به مکه نرفته است. ایشان حتی به بعضی از شیعیان خود هم پس از بر عهده گرفتن هزینه سفرشان وکالت می داد تا به نیابت از او به کربلا که فاصله زیادی با سامرا نداشت رفته، قبر امام حسین(ع) را به نیابت از او زیارت کنند و تربت امام حسین را برای او سوغات آورند.
امام حسن عسگری در دوران کوتاه امامت خود آثار مهمی نشر احکام و بیان مسائل فقهی و جهت دادن به حرکت انقلابی شیعیانی که از راههای دور برای کسب فیض به محضر امام (ع) می رسیدند بر جای گذاشت.
تفسیر قرآن از جمله زمینه هایی است که مورد توجه ویژه امام حسن عسکری(ع) بوده است تا بدانجا که یک متن مفصل در تفسیر قرآن (که در شمار کهن ترین آثار میراث تفسیری امامیه است) به ایشان منسوب شده است.
در زمان امام یازدهم تعلیمات عالیه قرآنی، نشر احکام الهی و مناظرات تغییرات علمی بسیاری را تجربه کرد، فرهنگ شیعی که شناخته شده بود در رشته های دیگر نیز مانند فلسفه و کلام باعث ظهور مردان بزرگی چون یعقوب بن اسحاق کندی(خود معاصر امام حسن عسکری و تحت تعلیم ایشان بود) گردید.
یکی از القابی که برای امام حسن عسکری(ع) به کار رفته، لقب «فقیه» است.
