تولد امام رضا علیه‌السلام را برخی از معصومان علیهم السلام پیش از وی، پیشگویی کرده و به آن بشارت داده بودند. از امام صادق علیه‌السلام در این باره احادیث چندی وارد شده است. از جمله عبدالله بن فضل هاشمی روایت کرد: مردی از اهالی طوس در محضر امام جعفرصادق علیه‌السلام نشسته بود و آن حضرت به وی فرمود: بزودی از صلب فرزندم موسی، مردی به دنیا می‌آید که مورد خشنودی خداوند سبحان در آسمان و خرسندی بندگانش در زمین خواهد بود. در سرزمین شما از روی ستم و دشمنی مسموم و کشته می‌گردد و در همان جا غریبانه به خاک سپرده می شود. آگاه باش! هر کسی وی را در غربتش زیارت کند و بداند که او امام و پیشوای شیعیان پس از پدرش بوده و از جانب خداوند متعال مفترض الطاعه می‌باشد، همانند کسی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله را زیارت کرده باشد.
تاریخ دقیق ولادت امام رضا (ع) در تقویم قمری برابر با ۱۱ ذوالقعده ۱۴۴۵ است.
مادر آن حضرت نجمه خاتون می باشد. هشام بن احمد یکی از اصحاب امام موسی بن جعفر علیه‌السلام گوید: روزی حضرت به من فرمود: آیا کسی از طرف مغرب زمین آمده که بنده و کنیزی آورده باشد؟ گفتم: نه.
حضرت فرمود: چرا یک نفر آمده، بیا نزد او برویم، پس سوار شدیم و رفتیم دیدیم مردی از اهل مغرب تعدادی بَرده و کنیز آورده.
حضرت به آن مرد فرمود: کنیزان خود را به ما نشان بده و او ۹ کنیز نشان داد، ولی حضرت هیچ کدام آنها را قبول نکرد و فرمود: به اینها حاجتی نیست، کنیز دیگری به ما عرضه کن. آن مرد گفت: دیگر ندارم.
حضرت فرمود: چرا، کنیز دیگری هم نزد تو هست. آن مرد گفت: به خدا قسم فقط یک کنیز دیگر دارم که او مریض است. ولی هر چه کردند، او را نشان نداد.
حضرت برگشتند و فردا دوباره مرا نزد او فرستادند و فرمودند: برو و به هر قیمتی که آن کنیز را می فروشد، از او بخر! هشام می گوید: من آمدم و صاحب کنیز، قیمتی برای آن کنیز تعیین کرد و گفت کمتر نمی گیرم. من هم پول را دادم و آن کنیز را خریدم.
آن مرد پرسید: شخصی که دیروز همراه شما بود، کیست؟ گفتم: مردی از بنی هاشم. گفت از کدام دسته؟ گفتم: از بزرگان بنی هاشم. گفت: بیشتر بگو. گفتم: بیشتر نمی دانم.
گفت: پس بشنو تا برایت بگویم، من این جاریه را از سرزمینهای دور مغرب زمین خریدم. زنی از اهل کتاب پرسید: این جاریه کیست که با تو می بینم؟ گفتم: او را برای خودم خریده ام.
آن زن گفت: این کنیز هرگز سزاوار همچون تویی نیست، بلکه او باید در نزد بهترین فرد روی زمین باشد و به زودی از او پسری متولّد خواهد شد که شرق و غرب عالم به او می گروند.
هشام می گوید: من آن جاریه را نزد حضرت موسی بن جعفر علیه السلام آوردم و چندی نگذشت که از آن جاریه حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام متولد شد.
از بعضی از روایات ظاهر می شود که نجمه خاتون در ابتدا کنیز مادر حضرت موسی بن جعفر، حمیده خاتون بود و بعدا حمیده خاتون او را به آن حضرت بخشید. در روایتی به نقل از حمیده خاتون آمده است: وقتی که نجمه علیهاالسلام به خانه ما راه یافت، پیامبر اسلام سلام الله علیه را در عالم خواب دیدم که به من فرمود: «ای حمیده! نجمه را به پسرت موسی علیه‌السلام ببخش که بزودی بهترین فرد روی زمین، از او متولد می‌شود.» من به این دستور عمل کردم، و نجمه را به فرزندم بخشیدم و او هنگامی که نجمه رضا علیه السلام را به دنیا آورد او را طاهره نامید.
