معنای لغوی یلدا در فرهنگ دهخدا این چنین آمده: « یلدا لغت سریانی است به معنی میلاد عربی، و چون شب یلدا را با میلاد مسیح تطبیق می کرده اند از این رو بدین نام نامیده اند. باید توجه داشت که جشن میلاد مسیح (نوئل ) که در ۲۵ دسامبر تثبیت شده ، طبق تحقیق محققان در اصل ، جشن ظهور میترا (مهر) بوده که مسیحیان در قرن چهارم میلادی آن را روز تولد عیسی قرار دادند.
یلدا اول زمستان و شب آخر پاییز است که درازترین شبهای سال است و در آن شب یا نزدیک بدان ، آفتاب به برج جدی تحویل می کند و قدما آن را سخت شوم و نامبارک می انگاشتند. در بیشتر نقاط ایران در این شب مراسمی انجام می شود. با راسخون همراه باشید تا بیشتر درباره آیین شب یلدا در ایران باستان بدانید.
نگاهی به شب یلدا در زندگی ایران باستان
یلدا در اشعار ایرانیان
شعرا زلف یار و همچنین روز هجران را از حیث سیاهی و درازی بدان تشبیه کنند و از اشعار برخی از شعرا مانند سنایی و امیرمعزی که به عنوان شاهد در زیر می آید رابطه ٔ بین مسیح و یلدا ادراک می شود. یلدا برابر است با شب اول جدی و شب هفتم دی ماه جلالی و شب بیست ویکم دسامبر فرانسوی .
بیرونی در آثار الباقیه،از آن به عنوان میلاد اکبر (به دنیا آمدن بزرگ) نام می‌برد و مـی‌نویسد: مقصود از آن انقلاب شتوی است، گویند در این روز نور از حدّ نقصان به حدّ زیادت خارج می‌شود و آدمیان نشو و نما آغاز می‌کنند و پریها به ذبول و فنا روی می‌آورند.
یلدا در ایرانیان قدیم
یلدا از منظر عیسویان
شب یلدا در نگاه خرمدینان
یلدا در سنت زرتشتیان
یلدا در نزد مردم دوران ابوریحان بیرونی
آداب برگزاری شب یلدا در ایران باستان
خور روز (دی گان)- یکم دی ماه- در ایران باستان در عین حال روز برابری انسان ها بود. در این روز همگان از جمله شاه لباس ساده می پوشیدند تا یکسان به نظر آیند و کسی حق دستور دادن به دیگری را نداشت و کارها داوطلبانه انجام می گرفت، نه تحت امر.
در این روز جنگ کردن و خونریزی، حتی کشتن گوسفند و مرغ هم ممنوع بود. این موضوع را نیروهای متخاصم ایرانیان می‌دانستند و در جبهه ها رعایت می کردند و خونریزی موقتاً قطع می شد و بسیار دیده شده که همین قطع موقت جنگ، به صلح طولانی و صفا انجامیده بود.
ایرانیان نزدیک به چند هزار سال است که شب یلدا آخرین شب پاییز را که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است تا سپیده دم بیدار می‌مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیهٔ آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رخت خواب روند و لختی بیاسایند.
در آیین کهن، بنابر یک سنت دیرینه آیین مهر شاهان ایرانی در روز اول دی‌ماه تاج و تخت شاهی را بر زمین می‌گذاشتند و با جامه‌ای سپید به صحرا می‌رفتند و بر فرشی سپید می‌نشستند.
دربان‌ها و نگهبانان کاخ شاهی و همهٔ برده‌ها و خدمت‌کاران در سطح شهر آزاد شده و به‌سان دیگران زندگی می‌کردند. رئیس و مرئوس، پادشاه و مردم عادی همگی یکسان بودند.
البته درستی این امر تایید نشده و شاید افسانه‌ای بیش نباشد. ایرانیان در این شب باقی‌مانده میوه‌هایی را که انبار کرده بودند به همراه خشکبار و تنقلات می‌خوردند و دور هم گرد هیزم افروخته می‌نشستند تا سپیده دم بشارت روشنایی دهد زیرا به زعم آنان در این شب تاریکی و سیاهی در اوج خود است.
گفتنی است که اگرچه در کـمتر کـتاب تـاریخی از شب یلدا نشان می‌توان یافت،اما می‌توان گفت که از همه آن جشن‌ها که هزاران سـال در ایـران، مقدس و محترم بوده‌اند، جز از نوروز، تنها یلداست که همواره خانواده‌های ایرانی را گرد هـم جـمع کـرده است و آداب ساده و شیرین آن همچنان در دور افتاده‌ترین روستاهای ایران،در میان آذری‌ها،سیستانی‌ها،مازندرانی‌ها و فارس‌نشینان معمول و رایج بـوده اسـت. و باز شنیدنی است که در این جشن که بی‌شک ریشه‌های دهقانی دارد، هیچ غـذای خـاصی پخـته نمی‌شود، در واقع سفره این جشن، سفره محقرانه دهقانان و کشاورزان است که با اندوخته‌های کشاورزی، مـیوه‌های تـابستانی کـه به زحمت تا این شب سالم مانده‌اند و خشکبار جمع آمده در طول ۹ مـاه نـخستین سال پر شده است. شاید در قدیم نیز این جشن، جشن دهقانان بوده است.
- منبع خبر : راسخون
