بازگشت رشد اقتصادی مثبت
طبق آنچه مرکز آمار اعلام کرده، محصول ناخالص داخلی (GDP) به قیمت‌های ثابت سال ١٣٩٠ در سال ١۴٠٠ به رقم ۷۵۷ ه.م.ت (هزار میلیارد تومان) با نفت رسیده است که ۴.۳ درصد بیشتر از تولید ۷۲۵ ه.م.ت سال ۱۳۹۹ بوده است. در سه سال گذشته تحت تأثیر شوک تحریم‌ها و شوک کرونا در سال ۱۳۹۹، تولید ایران توان رشد نداشت. اما درآمد سال گذشته ایران هنوز از درآمد سال ۱۳۹۶ کمتر است و این موضوع را می‌توان در نمودار زیر مشاهده کرد. طبعا باتوجه به رشد جمعیت در ۴ سال گذشته به صورت واضحی تولید سرانه کشور نیز کاهش یافته است.
سال ۱۴۰۰ برای کدام بخش‌ها بهتر بود؟
بخش کشاورزی در سال ۱۴۰۰ دچار رشد منفی بوده است. پیش‌تر آمارهای بازار کار هم نزول وضعیت این بخش را نشان داده بودند؛ به طوری که کشاورزی تنها بخشی بود که اشتغال آن در ۱۴۰۰ از ۱۳۹۹ هم کمتر شده بود. اما بیشترین رشد به بخش صنعت مربوط بوده که ۶ درصد رشد کرده است. گروه استخراج نفت و گاز به عنوان زیرمجموعه‌ای از این بخش مهم‌ترین پیشران آن بوده است. بخش خدمات هم ۴.۵ درصد بزرگ‌تر شده است. اما چه علت‌هایی رشد ۴.۳ درصدی کل تولید ناخالص داخلی ایران را رقم زدند؟
خروج اقتصاد از دوران کرونا
کرونا هم محدودیت‌های زیادی بر مشاغل مختلف -به ویژه مشاغل خدماتی- ایجاد کرده بود و هم تقاضا را در اقتصاد کاهش داده بود. قیمت‌های جهانی هم افت پیدا کرده و فروش نفتی را تحت تأثیر قرار می‌دادند. اما به تدریج با خروج از کرونا از طرفی قیمت نفت و در نتیجه ارزش افزوده بخش نفتی رشد کرده و از سوی دیگر محدودیت‌های مشاغل کاهش یافته است. البته ایران در بیشتر سال ۱۴۰۰ هنوز درگیر همه‌گیری بود و در نتیجه بخش مهمی از اثرات خروج از وضعیت کرونایی را در سال پیش رو خواهیم دید. اما در دوران کاهش اثرات شوک کرونا در دنیا، قیمت برخی کالاهای معدنی و انرژی بالا رفت که این روی درآمد صادراتی ایران اثر مثبت داشته است. رشد ۲۵ درصدی صادرات کالاهای و خدمات می‌تواند نمایانگر این واقعیت باشد.
نکته بسیار جالب سال ۱۴۰۰ رشد ۱۲.۷ هزینه مصرف نهایی خصوصی بوده است؛ رشدی که در ده سال گذشته بی‌سابقه بوده و سهم مصرف نهایی خصوصی از انواع مصارف تولید ناخالص داخلی را به ۵۲.۵ درصد رسانده است. در واقع بخش بزرگی از رشد تولید رخ‌داده، به سمت مصرف خصوصی رفته و پس از آن، صادرات سهم مهمی از رشد را از آن خود کرده است. اما آنچنان خبری از رشد سرمایه‌گذاری ناشی از افزایش تولید نیست که علت اصلی آن به نااطمینانی‌های عمیق اقتصاد ایران در حال حاضر برمی‌گردد.
اثرات غیرمستقیم رونق نفت روی رشد
همان‌طور که نمودار زیر نشان می‌دهد، در بسیاری از موارد جهت رشد ارزش افزوده نفتی با جهت رشد غیرنفتی کشور همراه است؛ یعنی وقتی اوضاع فروش نفت خوب است، سایر بخش‌های اقتصاد هم به حرکت بیشتری درمی‌آیند و رشد مثبت دارند. اما در مقاطعی که درآمد نفتی کم می‌شود، رشد بخش غیرنفتی اقتصاد ایران هم منفی است. توجه به این نکته در اقتصاد ایران باعث می‌شود فریب رقمی به نام رشد غیرنفتی را نخوریم، چرا که این رشد هم خود تحت تأثیر غیرمستقیم رشد نفتی است.
بنابراین می‌توان حدس زد اثر افزایش قیمت نفت روی رشد مثبت سال گذشته قابل توجه است و رفع تحریم‌ها و محدودیت‌های فروش نفت می‌تواند راه بزرگ‌ترشدن کیک اقتصاد ایران را به هر دو صورت مستقیم و غیرمستقیم باز کند. البته که در کنار این، اصلاح ساختار مدیریت درآمد نفتی می‌تواند حتی رشد بلندمدتی را هم برای ایران تضمین کند.
زمستان ترمز رشد ۱۴۰۰ را کشید
همان‌طور که در نمودار بالا هم مشخص است، در فصل چهارم ۱۴۰۰ رشد اقتصادی کمتر از فصل‌های قبل بوده که اتفاقا با کاهش رشد ارزش افزوده نفتی هم همراه بوده است. در حالی که رشد اقتصاد کشور در بهار (نسبت به بهار سال قبل) ۶.۹ بوده، رشد فصل‌های بعد به ترتیب ۴.۴، ۴.۱ و ۲.۳ درصد بوده است.
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص منفی هم اتفاقی دردناک در زمستان بوده است. در این فصل تشکیل سرمایه در ساختمان به اندازه ۳.۵ درصد کم شده که باعث منفی‌شدن کل تشکیل سرمایه شده است. اما سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات ۴.۱ درصد رشد را در زمستان تجربه کرده است. در مجموع هم تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در سال ۱۴۰۰ رشد ۳.۹ درصدی داشته که البته با فرض استهلاک دو-سه درصدی، اصلاً کافی نیست.
- منبع خبر : بورسان
