محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در تاریخ ۱۵ جمادی الاول ۵۹۸ هجری قمری در طوس متولد شد. او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران کودکی جوانی در علوم ریاضی و نجوم و حکمت سرآمدو از دانشمندان معروف زمان خود شد.
طوسی یکی از سرشناس ترین و با نفوذترین چهره های تاریخ فکری اسلامی است. اما تلاش های او در علم ریاضیات و ستاره شناسی و تاثیر گذاری اش در میان فلاسفه و ریاضدانان باعث شده تا روز پنجم اسفند به منظور بزرگداشت این دانشمند روز مهندس نامیده شود.
اما چرا این روز را به نام وی نامگذاری کرده کرده اند؟ خواجه نصیر الدین طوسی چه خدماتی برای جهان اسلام و ریاضیات داشته است؟
ایجاد رصد خانه مراغه
وقتی که هولاکو به فرمانروایی اسماعیلیان در سال ۶۳۵ هجری قمری پایان داد طوسی را در خدمت خود نگاه داشت و به او اجازه داد که رصدخانه بزرگی در مراغه ایجاد کند، شروع ساخت آن از سال ۶۳۸۸ هجری قمری بود. برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمک های مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذاشته شد که از یک دهم آن جهت رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و آلات و کتب استفاده می شد.
همچنین در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی ساخته شده بود که حدود ۴۰۰۰۰۰ جلد کتب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرارداده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره بدست آورده بودند. در جوار رصدخانه یک سرای عالی برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیه ای جهت استفاده طلاب دانشجو. این کارها مدت ۱۳ سال طول کشید تا اینکه ایلخان هولاکوی مغول در سال ۶۶۳ هجری قمری در گذشت.
تألیفات این دانشمند بزرگ
برخی از آثار مهم اخلاقی، منطقی، فلسفی و ریاضی خود از جمله مشهورترین کتابش اخلاق ناصری را به رشته تحریر درآورد. قسمت اعظم ۱۵۰۰ رساله و نامه های طوسی به زبان عربی نوشته شده است. وسعت معلومات و نفوذ او با ابن سینا قابل قیاس است، جز آنکه ابن سینا پزشک بهتری بود و طوسی ریاضیدان برتری. از ۵ کتابی که در زمینه منطق نوشته شده است اساس الاقتباس از همه مهمتر است.
اما کشفیات خواجه
وی نخستین کسی بود که مثلثات را بدون توسل به قضیه نجوم توسعه بخشید و برای نخستین بار قضیه جیوب را که رویداد برجسته ای در تاریخ ریاضیات است به روشنی بیان کرد.
در نجوم تذکره فی علم الهیئه وی شاید کاملترین نقد بر نجوم بطلمیوسی در قرون وسطی و معرف تنها الگوی ریاضی جدید حرکت سیارات است که در نجوم قرون وسطی نوشته شده است. این کتاب به احتمال زیاد از راه نوشته های منجمان اروپایی به کوپرنیک اثر گذاشته است.
وداع با دنیا
در سال ۶۷۲ هجری قمری خواجه نصیرالدین طوسی با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتابهای تاراج رفته را جمع آوری و به مراغه بازگرداند. اما اجل مهلتش نداد و در تاریخ ۱۸ ذی الحجه سال ۶۷۲ هجری قمری در کاظمین نزدیک بغداد دار فانی را وداع گفت.
- منبع خبر : روشنا
